W dobie postępującego rozwoju technicznego i technologicznego, digitalizacji wszystkich sfer życia dostępność cyfrowa staje się niezwykle ważna. Wynika to nie tylko z powodu wykluczenia osób z różnego rodzaju niepełnosprawnościami, ale także z uwagi na starzejące się społeczeństwo i trudności adaptacyjne osób starszych.
Ustawa z dnia 26 kwietnia 2024 r. o zapewnianiu spełniania wymagań dostępności niektórych produktów i usług przez podmioty gospodarcze (DzU z 2024 r., poz. 731; dalej: ustawa o dostępności) jest kolejnym krokiem do spójnego i kompletnego uregulowania kwestii dostępności. Ustawa o dostępności weszła w życie 28 czerwca 2025 r. Ma pomóc przedsiębiorcom w uzyskiwaniu korzyści skali, ułatwić handel transgraniczny i transgraniczną mobilność, a także w koncentrowaniu zasobów na innowacjach, zamiast wykorzystywaniu ich na wydatki wynikające z rozdrobnienia przepisów UE [1].
Katalog produktów i usług
Dotyczy dostępności cyfrowej produktów i usług oferowanych lub świadczonych na rzecz konsumentów, które zostały określone w katalogu.
Ustawa o dostępności ma zastosowanie do następującej grupy produktów:
- konsumenckie systemy sprzętu komputerowego ogólnego przeznaczenia i ich systemów operacyjnych (np. komputery, laptopy systemy operacyjne);
- terminale ( w tym terminale płatnicze, bankomaty, wpłatomaty, urządzenia do odprawy czy automaty biletowe);
- konsumenckie urządzenia końcowe z interaktywnymi zdolnościami obliczeniowymi wykorzystywanymi do oferowania lub świadczenia usług (smartfony, tablety, konsola do gier);
- czytniki książek elektronicznych.
Z kolei usługi, objęte przedmiotową regulacją, muszą być oferowane lub świadczone na rzecz konsumentów i dotyczyć obszarów:
- telekomunikacyjnych, z wyjątkiem usług transmisji wykorzystywanych do oferowania lub świadczenia usług komunikacji maszyna–maszyna (np. łączność alarmowa);
- dostępu do audiowizualnych usług medialnych (np. telewizja hybrydowa, służące obsłudze platform VOD);
- towarzyszących usługom: transportu autobusowego i autokarowego, wodnego transportu pasażerskiego oraz lotniczego i kolejowego transportu pasażerskiego w zakresie stron internetowych, aplikacji mobilnych, biletów elektronicznych itd.;
- bankowości detalicznej;
- rozpowszechniania książek elektronicznych (audiobooki, e-booki);
- handlu elektronicznym (szeroko pojęty e-commerce).
Wyłączenia z przepisów ustawy o dostępności
Każdy przedsiębiorca musi ocenić, czy oferowane przez niego produkty lub usługi mieszczą się w którejkolwiek ze wskazanych kategorii. Dokonując tej oceny, należy mieć na uwadze treść art. 4, art. 84 i art. 86 ustawy o dostępności. Przepisy te wprowadzają bowiem następujące grupy wyłączeń:
- Usługi oferowane lub świadczone przez mikroprzedsiębiorców.
W ustawie o dostępności i dyrektywie 2019/882 brakuje definicji mikroprzedsiębiorcy. Pojęcie to zostało jednak określone w ustawie z dnia 6 marca 2018 r. Prawo przedsiębiorców (tekst jedn. DzU z 2024 r., poz. 236 ze zm.; dalej: pp). Przedsiębiorca, który w co najmniej jednym roku z dwóch ostatnich lat obrotowych spełniał łącznie następujące warunki:
- zatrudniał średniorocznie mniej niż 10 pracowników;
- osiągnął roczny obrót netto ze sprzedaży towarów, wyrobów lub usług oraz z operacji finansowych nieprzekraczający równowartości w złotych 2 mln euro, lub sumy aktywów jego bilansu sporządzonego na koniec jednego z tych lat nie przekroczyły równowartości 2 mln euro,
mieści się w kategorii mikroprzedsiębiorcy.
- Strony internetowe i aplikacje mobilne w zakresie:
- map oraz map interaktywnych, w tym geoportali, w przypadku gdy na tych mapach, mapach interaktywnych, w tym geoportalach, przeznaczonych do zastosowań nawigacyjnych dane teleadresowe i położenie geograficzne są prezentowane w sposób dostępny cyfrowo, o którym mowa w przepisach ustawy z dnia 4 kwietnia 2019 r. o dostępności cyfrowej stron internetowych i aplikacji mobilnych podmiotów publicznych (tekst jedn. DzU z 2023 r., poz. 1440 ze zm.);
- treści, które nie są finansowane i nie są tworzone przez dany podmiot gospodarczy oraz nie znajdują się pod jego kontrolą (np. platformy zakupowe typu allegro).
- Usługi komunikacji miejskiej oraz gminne, metropolitalne, powiatowe, powiatowo-gminne i wojewódzkie przewozy pasażerskie w rozumieniu odpowiednio art. 4 ust. 1 pkt 3, 5a, 10, 10a i 25 ustawy z 16 grudnia 2010 r. o publicznym transporcie zbiorowym (tekst jedn. DzU z 2025 r., poz. 285 ze zm.), z wyłączeniem usług dotyczących dostarczania informacji za pomocą przeznaczonych do tego interaktywnych terminali samoobsługowych znajdujących się na terytorium UE (art. 3 ust. 2 pkt 3 lit. e ustawy o dostępności).
- Strony internetowe i aplikacje mobilne w odniesieniu do treści:
- zarejestrowanych z wyprzedzeniem mediów zmiennych w czasie opublikowanych przed dniem wejścia w życie ustawy o dostępności;
- będących plikami dokumentów opublikowanych przed dniem wejścia w życia ustawy o dostępności;
- zarchiwizowanych, które nie były aktualizowane ani edytowane od dnia wejścia w życie ustawy o dostępności.
- Produkty wprowadzone do obrotu przed 28 czerwca 2025 r.
- Do 28 czerwca 2030 r. usługi realizowane na podstawie umów zawartych przed wejściem w życie ustawy o dostępności w odniesieniu do usług niespełniających wymagań dostępności bądź realizowanych przy wykorzystaniu produktów niespełniających wymagań.
- Terminale niespełniające wymagań dostępności, wykorzystywane jeszcze przed dniem wejścia w życie ustawy o dostępności, mogą być wykorzystywane jednak nie dłużej niż przez okres 20 lat od dnia rozpoczęcia ich wykorzystywania.
Ponadto ustawodawca w art. 21 ust. 1 ustawy o dostępności wskazuje dwie dodatkowe sytuacje, których wystąpienie stanowi podstawę do wyłączenia stosowania wymogów dostępności produktów i usług. Przesłanki wyłączenia aktualizują się, gdy zastosowanie ustawy:
- wymaga wprowadzenia zasadniczej zmiany podstawowych właściwości produktu lub usługi;
- stanowi dla podmiotu gospodarczego nieproporcjonalne obciążenie.
Nie oznacza to jednak, że wystarczy powołanie się na jedną ze wskazanych przesłanek. Konieczne jest sporządzenie dokumentacji z przebiegu oceny konieczności wprowadzenia zasadniczej zmiany oraz określenie kosztów jej wprowadzenia. Ocena odbywa się na podstawie art. 21 ust. 3 i ust. 4 ustawy o dostępności, które zawierają szczegółowe wytyczne odnośnie do sposobów określenia kosztów. Co więcej, w przypadku stwierdzenia przez usługodawcę, że wprowadzenie zmiany jest dla niego nadmiernym i nieproporcjonalnym obciążeniem, ponowna ocena powinna nastąpić:
- nie rzadziej niż co 5 lat;
- każdorazowo:
- gdy zakres usługi lub sposób jej oferowania lub świadczenia uległ zmianie;
- na żądanie Prezesa Zarządu PFRON lub właściwego organu nadzoru rynku.
Kategorie podmiotów zobowiązanych
Jeżeli po przeprowadzonej analizie przedsiębiorca dojdzie do przekonania, że zakres jego działalności jest objęty regulacją ustawy o dostępności, a do tego nie podlega wyłączeniu z uwagi na status mikroprzedsiębiorcy, kolejnym etapem jest ocena, do której kategorii podmiotów zobowiązanych do jej stosowania należy. Od tego zależy bowiem zakres jego obowiązków.
Ustawodawca w art. 2 ustawy o dostępności określa 5 kategorii podmiotów zobowiązanych do zapewniania spełniania wymagań dostępności w zakresie:
- Produktów – są to:
- producenci;
- upoważnieni przedstawiciele;
- importerzy;
- dystrybutorzy.
- Usług – są to usługodawcy.
W odniesieniu do tych podmiotów ustawodawca posługuje się sformułowaniem podmioty gospodarcze [2]. Termin ten został wprowadzony ustawą z dnia 23 grudnia 1988 r. o działalności gospodarczej. Już w roku 1997 został zastąpiony pojęciem przedsiębiorcy. Niemniej nie został on w pełni wyrugowany z polskiego systemu prawnego (posługuje się nim np. ustawa Prawo o adwokaturze). Niekiedy przyjmuje się, że jest stosowany zamiennie z pojęciem przedsiębiorcy w rozumieniu przepisów kodeksu cywilnego, dla rozróżnienia pojęcia przedsiębiorcy w rozumieniu prawa przedsiębiorców.
Definicja przedsiębiorcy, najbardziej zbliżona do pierwotnej definicji podmiotu gospodarczego określonej w ustawie o działalności gospodarczej, znajduje się w przepisach pp [3]. Zgodnie z nią przedsiębiorcą może być osoba fizyczna, prawna lub jednostka organizacyjna niebędąca osobą prawną, której odrębna ustawa przyznaje zdolność prawną, wykonująca działalność gospodarczą. Może być to zorganizowana działalność zarobkowa, wykonywana we własnym imieniu i w sposób ciągły. Z kolei Słownik języka polskiego PWN podaje następującą definicję: osoba fizyczna lub prawna prowadząca na własny rachunek w celach zarobkowych działalność gospodarczą [4].
Z uwagi na fakt, że ustawa o dostępności dotyczy w głównej mierze produktów i usług oferowanych konsumentom, warto przytoczyć definicję przedsiębiorcy. Zgodnie z art. 4 pkt 1 ustawy z dnia 16 lutego 2007 r. o ochronie konkurencji i konsumentów (tekst jedn. DzU z 2024 r., poz. 1616 ze zm.) jest nim przedsiębiorca w rozumieniu przepisów pp, a także:
- osoba fizyczna, osoba prawna, a także jednostka organizacyjna niemająca osobowości prawnej, której ustawa przyznaje zdolność prawną, organizująca lub świadcząca usługi o charakterze użyteczności publicznej, które nie są działalnością gospodarczą w rozumieniu przepisów pp;
- osoba fizyczna wykonująca zawód we własnym imieniu i na własny rachunek lub prowadząca działalność w ramach wykonywania takiego zawodu;
- osoba fizyczna, która posiada kontrolę, w rozumieniu pkt 4, nad co najmniej jednym przedsiębiorcą, choćby nie prowadziła działalności gospodarczej w rozumieniu przepisów pp, jeżeli podejmuje dalsze działania podlegające kontroli koncentracji, o której mowa w art. 13;
- związek przedsiębiorców (wszelkie izby, zrzeszenia, inne organizacje zrzeszające przedsiębiorców, w tym ich związki), z wyłączeniem przepisów dotyczących koncentracji.
Przyjmuje się, że powiązanie wskazanych w art. 2 ustawy o dostępności kategorii podmiotów zobowiązanych do stosowania ustawy z terminem „podmiot gospodarczy”, wskazuje na zarobkowy i komercyjny charakter [5].
Przesłanka zarobkowego charakteru działalności zostanie spełniona, gdy jej prowadzenie przynosi rzeczywisty zysk oraz gdy pomimo jego nieosiągnięcia przedsiębiorca był nastawiony na uzyskanie dochodu. Istotny jest zatem wyznaczony cel, który w każdym przypadku musi zakładać pozytywny wynik finansowy. Zarobkowy charakter musi być nastawiony na zysk, który powinien co najmniej pokryć koszty założenia i prowadzenia przedsięwzięcia [6].
Ustawodawca na potrzeby stosowania ustawy o dostępności wprowadził także nowe definicje producenta, importera i dystrybutora. W motywie 57 dyrektywy zostało wskazane, że obowiązki w niej określone powinny mieć zastosowanie w takim samym stopniu do podmiotów gospodarczych w sektorze publicznym i do podmiotów gospodarczych w sektorze prywatnym. Cechą wspólną podmiotów gospodarczych wskazanych w ustawie o dostępności jest to, że mogą być one osobami fizycznymi, osobami prawnymi albo jednostkami organizacyjnymi nieposiadającymi osobowości prawnej, którym odrębna ustawa przyznaje zdolność prawną.
Podmioty gospodarcze
Producent
Zgodnie z art. 5 pkt 23 ustawy o dostępności producentem może być podmiot wytwarzający produkt lub zlecający zaprojektowanie lub wytworzenie produktu i prowadzący obrót tym produktem pod własną nazwą lub własnym znakiem towarowym.
Istotne jest zastosowanie w definicji koniunkcji (spójnika „i”) i alternatywy łącznej (spójnika „lub”). Podmiot uznany za producenta może:
- zaprojektować i wytwarzać produkt;
- zaprojektować i zlecić wytworzenie produktu;
- zlecić zaprojektowanie i wytwarzać produkt;
- zlecić zaprojektowanie i zlecić wytwarzanie produktu,
ale musi sprzedawać ten produkt pod własną nazwą lub znakiem towarowym.
Motyw 63 dyrektywy 2019/882 rozszerza pojęcie producenta. Są to także te podmioty, które modyfikują produkt już znajdujący się w obrocie w sposób, który może wpłynąć na jego zgodność z mającymi zastosowanie wymogami. Taki podmiot powinien być uznany za producenta i przejąć jego obowiązki z tego tytułu. Znajduje to swoje potwierdzenie w treści art. 31 ustawy o dostępności. Importera i dystrybutora traktuje się jak producenta, jeżeli wprowadzają do obrotu produkt pod własną nazwą lub własnym znakiem towarowym lub modyfikują produkt znajdujący się w obrocie w taki sposób, że może to mieć wpływ na jego zgodność z wymaganiami dostępności.
Co to oznacza w praktyce? Przedsiębiorcy, którzy:
- działają w ramach tzw. white-label (np. oprogramowanie SaaS, które różne firmy sprzedają pod własną nazwą Salesforce, Microsoft 365 czy dropbox);
- brandują cudzy produkt własną nazwą (coraz powszechniejsze – kupowanie produktów w Chinach i sprzedawanie ich pod własną marką),
są uznani za producentów i przejmują pełną odpowiedzialność za zgodność z wymaganiami dostępności.
Obowiązki producenta w zakresie zapewniania dostępności zostały określone w art. 23–27 ustawy o dostępności.
Importer
Za importera zostaną uznane podmioty mające odpowiednio miejsce zamieszkania lub siedzibę na terytorium Unii Europejskiej, które wprowadzają do obrotu produkt pochodzący z państwa innego niż państwo członkowskie UE lub państwo członkowskie Europejskiego Stowarzyszenia Wolnego Handlu (EFTA) – stronę umowy o Europejskim Obszarze Gospodarczym.
W ustawie przyjmuje się, że wprowadzenie do obrotu to pierwsze udostępnienie na rynku. Z kolei za udostępnianie na rynku rozumiane jest odpłatne lub nieodpłatne dostarczanie do celów dystrybucji, konsumpcji lub używania na terytorium Unii w ramach działalności o charakterze komercyjnym.
Obowiązki importerów zostały uregulowane w art. 29 ustawy o dostępności.
Dystrybutor
Definicja dystrybutora jest tzw. definicją negatywną. Każdy podmiot, który nie jest producentem i importerem, a udostępnia produkt na rynku, jest dystrybutorem.
Obowiązki dystrybutora w zakresie zapewniania dostępności zostały określone w art. 30 ustawy o dostępności.
Upoważniony przedstawiciel
Podmiot posiadający pisemne pełnomocnictwo od producenta do działania w jego imieniu w odniesieniu do określonych czynności na terytorium Unii Europejskiej.
Szczegółowy zakres obowiązków upoważnionego przedstawiciela został określony w art. 28 ustawy o dostępności.
Usługodawca
Oferuje lub świadczy usługi konsumentom na terytorium UE. Dotyczy tylko tych podmiotów z sektora małych i średnich przedsiębiorstw, które świadczą usługi przedmiotowo określone w art. 32 ustawy o dostępności.
Na gruncie niniejszej ustawy pojawia się wiele wątpliwości interpretacyjnych co do tego, które podmioty są zobowiązane do jej stosowania. Fakt, że wiele podmiotów pełni na rynku więcej niż jedną wskazaną w ustawie o dostępności funkcję (mogą być producentami urządzenia, importerami komponentów i świadczyć usługi powiązane z produktem końcowym mieszczące się w zakresie przedmiotowym ustawy), na pewno nie ułatwia zadania.
Kwestia nastawienia podmiotu do zysku
Nie wystarczy, że przedmiotowy zakres prowadzonej działalności odpowiada temu określonemu ustawą o dostępności. Istotna jest jeszcze kwestia osiągania zysku, a raczej nastawienia podmiotu do jego osiągnięcia.
W przypadku SKOK-ów ta kwestia wciąż budzi wątpliwości. Wprawdzie ustawodawca odszedł od wyrażenia wprost ich niezarobkowego charakteru działalności, ale nie zmieniło to sytuacji jego członków. Nadwyżka bilansowa pozostaje bowiem w kasie, powiększając jej bazę kapitałową [7]. Niekiedy w doktrynie wskazuje się, że wskutek tej zmiany działalność SKOK-ów stała się działalnością o charakterze zarobkowym z mocy prawa.
Należy wskazać, że odmienna interpretacja prowadziłaby do nieuzasadnionej dyskryminacji konsumentów korzystających z usług kas, którym ustawodawca zezwolił na wykonywanie czynności bankowych na zasadach ustalonych dla banków. To z kolei naruszałoby konstytucyjną równość wobec prawa i podważałoby zaufanie do państwa.
Kolejne wątpliwości (także związane z sektorem usług bankowych) pojawiają się w przypadku „doradców kredytowych”. Najczęściej funkcjonują oni jako mikroprzedsiębiorcy, tym samym podlegając wyłączeniu z obowiązku stosowania ustawy. Zgodnie z art. 25 ustawy z 23 marca 2017 r. o kredycie hipotecznym oraz o nadzorze nad pośrednikami kredytu hipotecznego i agentami (DzU z 2025 r., poz. 720) dzielą się na dwie grupy podmiotów:
- powiązane z kredytodawcą – tj. otrzymujące od niego korzyść finansową w uzgodnionej formie i niemogące posługiwać się określeniami „doradztwo” lub „doradca”;
- niepowiązane z kredytodawcą – tj. pobierające wynagrodzenie od konsumenta; ustawa o kredycie hipotecznym dopuszcza posługiwanie się przez nich sformułowaniem „niezależny doradca”.
Zasadne jest rozróżnienie sytuacji tych podmiotów w zależności od źródła otrzymywanego wynagrodzenia. Podmioty powiązane z kredytodawcą powinny zapewnić minimalny standard obsługi stosowany w bankach. W przeciwnym razie mogłoby to prowadzić do prób obejścia ustawy, np. poprzez całkowity outsourcing usług kredytowych przez banki.
W odniesieniu do obu grup podmiotów, w zakresie formy przedstawienia materiałów czy informacji o danej usłudze oferowanej przez bank, to bank powinien zapewnić komplet materiałów odpowiadających zasadom określonym w ustawie o dostępności. Przerzucanie tej odpowiedzialności i pracy na mniejsze podmioty względem banku stanowiłoby dla nich nadmierne obciążenie i nieuzasadnione zwolnienie banku z jego obowiązków.
Szereg wątpliwości budzi również kwestia e-commerce. Chodzi dokładnie o to, czy w przypadku sprzedaży internetowej dostępność ma być zapewniona tylko wówczas, gdy sprzedawane są usługi lub produkty przedmiotowo odpowiadające zakresowi ustawy o dostępności. W takim przypadku odpowiedź jest negatywna. Możliwość odstąpienia od stosowania tej ustawy w przypadku e-commerce działa na zasadach ogólnych. Odrębne podejście przeczyłoby celowi wprowadzenia niniejszej ustawy, tj. umożliwienia osobom z niepełnosprawnościami swobodne poruszanie się po świecie, w tym cyfrowym.
Oceniając, czy dany podmiot jest zobowiązany do stosowania ustawy o dostępności, należy ustalić:
- czy zakres działalności mieści się w jej przedmiotowym zakresie;
- czy charakter tej działalności jest zarobkowy;
- wystąpienie możliwości wyłączenia stosowania ustawy;
- do której grupy podmiotów gospodarczych należy przedsiębiorca.
Należy mieć także na uwadze cel wprowadzenia ustawy – zapewnienie osobom z niepełnosprawnościami jak najbardziej niezależnego i samodzielnego życia.
Przypisy
- Uzasadnienie do projektu ustawy, s. 2, tinyurl.com/dostepnoscie [dostęp: 30.06.2025].
- Art. 5 pkt 20 ustawy o dostępności: „Użyte w ustawie określenia oznaczają: podmiot gospodarczy – producenta, upoważnionego przedstawiciela, importera, dystrybutora lub usługodawcę podlegających obowiązkom określonym w ustawie”.
- Art. 2 ust. 2 ustawy o działalności gospodarczej: „Podmiotem prowadzącym działalność gospodarczą, zwanym dalej «podmiotem gospodarczym», może być osoba fizyczna, osoba prawna, a także jednostka organizacyjna niemająca osobowości prawnej, utworzona zgodnie z przepisami prawa, jeżeli jej przedmiot działania obejmuje prowadzenie działalności gospodarczej”.
- tinyurl.com/podmiotpwn [dostęp: 01.07.2025].
- Komentarz do art. 5 ustawy, Ustawa o zapewnianiu spełniania wymagań dostępności niektórych produktów i usług przez podmioty gospodarcze. Komentarz, red. E. Cała-Wacinkiewicz, W.S. Staszewski, Warszawa 2025.
- Zob. wyrok SN z 22 maja 2024 r., III USKP 49/23.
- M. Malinowski i in., Prawa i obowiązki członków SKOK – analiza prawna, Warszawa 2014.
Autor
Maria Szymańczyk-Nawrocka
Autorka jest radcą prawnym, pracuje w Wielkopolskiej Grupie Prawniczej Maźwa, Sendrowski Kancelaria Radców Prawnych sp.p. (dawniej Wielkopolska Grupa Prawnicza Maźwa, Sendrowski i wspólnicy sp.k.).
